Afette Rehber Çevirmenlik (ARÇ) Oluşumu

Yazar: Rana Kahraman Duru

23 Yıl Önce Başlayan Yolculuk

1999 yılının 17 Ağustos ve 12 Kasım tarihleri, Marmara Bölgesi’nde gecenin karanlığından yükselen “Sesimi duyan var mı?” sesleri ile hafızalarımıza kazındı. Binlerce can kaybının yaşandığı bir ortamda depremin yıkımını yaşayan insanlara elbirliği ile yardım etmek için, kazmasından küreğine, bebek mamasından, evinin döşeğine kadar seferber olundu. Bu yardım faaliyetleri arasında çevirmenlere de iş düştüğü görüldü. Farklı dillerden, farklı inançlardan, coğrafyalardan ve kültürlerden uzanan yardımı doğru yerlere ulaştırmak, sesleri ve sözleri aktarabilmek için, özetle uluslararası yardımı kolaylaştırmak için “yabancı dil bilen” gönüllülerin rehberliğine ihtiyaç duyuldu.

İşte 23 yıl önceki o geceyi güne ulaştırmaya çalışan yabancı arama kurtarma ekiplerinin iletişim ve koordinasyon ihtiyacını idrak eden bir grup gönüllü çevirmen Afette Rehber Çevirmenlik oluşumuna yöneldiler; bu girişimle sadece Türkiye’de değil dünyada da bir ilki gerçekleştirdiler. Ülke afet yağmuruna tutulmuşken, Mart 2001’de İstanbul Üniversitesi’nin kapısını kendilerine iletişim köprüsünün başı bilen iletişim rehberleri, bir STK şemsiyesi altında faaliyet göstermeye ihtiyaç duyduklarında, yine 1999 yılında kurulmuş olan Çeviri Derneği sürece dahil oldu. Çeviri Derneği’nin şemsiyesi altında hareket etme kararı verilmesinin ardından ilk kurumsallaşma adımı da atıldı: Bâb- ı Âli yokuşunun bittiği yerde İstanbul Valiliği Sivil Savunma Müdürlüğü ile 2001 Mart ayında karşılıklı bir protokol imzalayarak yabancı arama kurtarma ekipleri için kurulacak uluslararası iletişim köprüsünün inşasına başladılar. Kısa süre içinde Hacettepe Üniversitesi, 9 Eylül Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi’nden hocaların, farklı farklı alanlardan dil bilen gönüllülerin de katılımı ile kurulan bu yapı genişleyip güçlendi.

İlk ARÇ Eğitimi (2000 yılı)

Çeviri Derneği ARÇ Yönetmeliği, Afette Rehber Çevirmenlik oluşumunun mahiyetini açıklarken, dernek çatısı altında, dernek yönetimine karşı kurumsal olarak sorumlu, ama aynı zamanda iç işleyişinde özerk olan, hızlı karar verebilen ve acil durum koşullarına uygun harekete geçebilme özelliklerine sahip bir yapı tanımlamaktadır.

Afet ve Acil Durum Çevirmenliği Bağlamında ARÇ

Bilindiği gibi çeviri görevleri çok çeşitli ve bunlardan bazıları da alt mesleki uygulama haline gelebiliyor. Son yıllarda toplum çevirmenliğinin bu yönde bir gelişme gösterdiğine de tanık oluyoruz. (Bkz. Alev Bulut’un blog yazısı*) Ülkemizde çevirinin meslekleşmesinde çok önemli bir dönüm noktasını temsil eden mesleki yeterlik geliştirme çalışmalarına da bu ihtiyaç yansımış durumda. 2019 yılında taslağı yayınlanan çevirmen yeterliliklerinden biri olan Toplum Çevirmeni Yeterliliği (Seviye 6) içindeki uygulama alanlarından biri de Afet ve Acil Durum Çevirmenliği başlığını taşıyor.

Toplum Çevirmenliği Afet ve Acil Durum Çevirmenliği Mesleki Yeterlilikler Seviye 6** taslak dokümanında özetle şöyle tanımlanıyor:

“Acil durum ve afet çevirmenleri, afete hazırlıklılık, risk azaltma ve afet yönetimi konularında sahada ve/veya farklı ortamlarda da 5 yılda en az 50 (elli) iş günü sözlü çeviri yaptığına dair resmi kayıt istenen, acil durum kavramının anlam ve kapsamını açıklayabilen, ardıl çeviri, yazılı metinden sözlü çeviri, fısıltı çevirisi ve yazılı çeviri yapabilen, AFAD, Türk Kızılayı Toplum Merkezleri, Göç̧ İdaresi Genel Müdürlüğü, uluslararası yardım kuruluşları gibi yapılara hakim ve onlarla görev alabilecek, yazılı ve sözlü olarak akreditasyon şartlarını karşılayabilecek yetkinlikteki kişilerdir.”

Bu metindeki beklentiler Acil Durum ve Afet Çevirmenliğinde profesyonellik düzeyini ortaya koyuyor. ARÇ ise acil durumda herhangi bir kazanç elde etme amacı gütmeyen, gönüllü olarak destek verebilecek yabancı dil bilen herkesin dahil olabileceği bir yapı. Oluşumun genel yaklaşımı Çeviri Derneği ARÇ Yönetmeliği’nde şöyle tanımlanıyor:

“ARÇ, afet ve acil durum müdahalesini ilgilendiren her türlü afette (deprem, yangın, sel, göç, salgın hastalık vd.) ve her türlü faaliyet alanında (arama-kurtarma, lojistik, sağlık vd.) ihtiyaçlar ve olanakları ölçüsünde görev almayı ve bu görevleri olabilecek en isabetli biçimde yerine getirmeye dönük alt yapı oluşturmayı amaçlar.”

Afet koşullarında çeviri ihtiyacının karşılanmasında öncelikle meslek deneyimi olan çevirmenlerin görev alması arzulanan bir durumdur, ancak olağanüstü durumlarda mesleki deneyimi olmayan çok sayıda yabancı dil bilen gönüllüye de ihtiyaç olacaktır. ARÇ da bu gerçekliği göz önünde tutarak çevirmenlik deneyimi ve formasyonu olmayan, ancak dil bilgileri sayesinde çeviri desteği sunma potansiyeli taşıyan gönüllülerin katılımına da açık bir yapıdır. Bununla birlikte ARÇ, deneyimli çevirmenlerin en üst düzeyde katılımını da hedefler ve çeviri işlerinin yürütülmesinde çevirinin gereklerini gözetir. ARÇ organizasyonu çeviri işlerinin en hızlı biçimde, en az kayıpla ve hatayla yürütülmesini amaçlamaktadır. Gönüllülerin katkılarından yararlanırken aynı zamanda da gönüllülerin bu gibi görevlere hazırlıklı olmaları, onların sahada desteklenmesi ve deneyimli çevirmenlerle birlikte çalışması ARÇ uygulamalarının parçasıdır.

Burada ARÇ’ın, çeviride mesleki birikimi olanların önemine işaret ederken, afet ve acil durumun sıklıkla ortaya çıkardığı bir soruna da çözüm getirmeyi hedeflediği görülüyor; mevcut kaynakların yetersiz kaldığı durumlarda ulaşılabilecek tüm kaynakları devreye sokabilecek ve çevirmenlik deneyimi olmasa da gönüllü olan herkesin katılımına açık kapsayıcı bir yapıyı tarifliyor.

 

Çeviri Derneği/ARÇ ile İstanbul Sivil Savunma Arasında Protokolün İmzalandığı Gün (2001 Yılı)

Afetlere hazırlık aşamasında, teorik ve uygulamalı eğitimler veriliyor. Eğitim süreci bir günlük kısa bir programla başlıyor. Tüm ARÇ üyelerinin bu giriş eğitimini alması amaçlanıyor. Ancak olabildiğince çok ARÇ üyesinin çok daha kapsamlı eğitim uygulamalarından yararlanması da isteniyor. İlk yıllarda Temel Eğitim olarak adlandırılan ve fiziksel ortamda uygulanan 90 saatlik eğitim programı bugün farklı araçlarla yeniden yapılandırılma sürecinde.

Çeviri Derneği ARÇ Yönetmeliği’nde de belirtildiği üzere ARÇ üyeleri; katıldıkları eğitimlere, faaliyetlere ve deneyimlerine göre farklı düzeyde birikimler kazanıp, farklı türden sorumluluklar almaya hazır hale geliyorlar.

ARÇ’ın Organizasyon Yapısı

ARÇ Organizasyonu’nun yönetimi özü itibariyle hiyerarşik olmayan bir yapıdadır. Ancak afete müdahalenin zorluklarından ve hızlı karar alınmasını gerektirmesinden dolayı da belli görevler ve sorumluluklar söz konusudur. Afet yönetimi ve çevirmenliği konusunda eğitimli ve deneyimli ARÇ üyelerinden oluşan bir Görevlendirme Birimi (ARÇ GB) bulunmaktadır.

Afet Yönetiminde ARÇ

25 Mayıs 2009 tarihinde 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” yürürlüğe konularak Sivil Savunma Genel Müdürlüğü ile il/ilçe sivil savunma müdürlükleri kaldırıldı ve AFAD yapısı oluşturuldu. AFAD ve yerel arama kurtarma ekipleri INSARAG (Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu), OCHA (Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi) gibi uluslararası arama kurtarma ve insani yardım ağlarına dahil olarak görev almaya başladılar ve ARÇ da kendi yapısını bu rota ve yapı değişiklerine uyumlu hale getirdi.

Afet ve acil durum müdahalesine yönelik resmi ulusal planlarda yer almak ARÇ için de temel bir ön koşuldur. Afet koşullarında müdahale sürecine dahil olmak için AFAD’ın koordinasyonu ve yetkisi altında hareket etmek durumundadır. Bu nedenle ilgili resmi kurumlarca tanınmak, afet öncesi, sırası ve sonrasında işbirliği, bu kurumların akreditasyon gerekliliklerini yerine getirmek ve afet planlamasına dâhil olmak gerekmektedir. ARÇ, 2001 yılında o zamanki yapı olan Sivil Savunma’yla başlattığı bu işbirliğini ve resmi çerçeveyi AFAD yapısı kurulduktan sonra da sürdürmeyi başarmıştır ve bugün de resmi kurumların afet planlamasında yer almaktadır.

ARÇ Organizasyonu’nun acil durumda geçerli olacak bir Harekat Planı var. Bu çerçevede ARÇ GB’nin o an harekete geçebilecek üyeleri müdahale sürecini başlatır. Böylece, acil durumda olaya özgü bir yönetim yapısı oluşur ve ARÇ içi koordinasyon buna göre yürütülmeye başlanır. Aldıkları eğitimlerle ve tatbikatlarla hazırlıklı hale gelinmesi amaçlanan ARÇ üyeleri de aynı Harekat Planı’nın parçası olarak müdahale sürecine hızlıca dahil olmaya çalışır.

ARÇ herhangi bir afet durumunda uluslararası haberleşme ağlarını takip eder, kriz bölgelerine sınır kapılarından ya da havaalanlarından giriş yapan yabancı arama kurtarma ekiplerinin ve/veya insani yardım ekiplerinin görev bölgesine intikalleri kolaylaştıracak iletişim zincirini kurar ve görev almaları süreçlerinde rehberlik eder, yazılı ve sözlü çeviri desteği verir, kriz merkezlerinde çeviri ve yabancı dilde iletişim ihtiyaçlarının koordinasyonunu yürütür. Afetin hemen sonrasında daha geniş kapsamda gerçekleştirilen insani yardım ve yeniden yapılanma süreçlerinde de aktif olarak rol alabilir.

ARÇ’ın dahil olduğu işbirliği sadece AFAD ile sınırlı değildir, alanda çalışan diğer kuruluşlarla ve STK’larla da iş birliğine açıktır. ARÇ üyeleri, afet öncesinde ve sonrasındaki süreçlerde de, yönetmelikte de ifade edildiği üzere, kurum ve kuruluşlarla karşılıklı yardımlaşma çerçevesinde ve olanaklar dâhilinde, gönüllülük gerektiren durumlarda destek verebilir.

ARÇ’ın Deneyimleri ve Hedefleri

ARÇ bugüne kadar ulusal ve uluslararası tatbikatlarda, akreditasyon sınavlarında ve pek çok afet müdahale sürecinde aktif olarak görev almış, sahada sözlü çevirilerin yanı sıra bazı olaylarda da yazılı çeviri desteği vermiştir; en kapsamlı müdahale çalışması olarak 2011’deki Van depreminde sahada ihtiyaç duyulan her alanda koordinasyon içinde etkin iletişim sağlamıştır.

2011 Van Depreminde ARÇ

23 yıllık zaman zarfında doğal afetler küresel ısınma ve iklim krizleri ile çeşitlenmiştir. Ancak hepsinden önemlisi doğa kaynaklı afetlere, insan kaynaklı afetler de eklenmiştir. Bu durum ARÇ’ın görev tanımındaki afetin kapsamını genişletmiş (yangın, sel, göç vb.), yeni ihtiyaçları da gözetecek şekilde yoluna devam etmesi gerektiğini ortaya çıkarmıştır.

ARÇ’ın aktif olarak katıldığı pek çok çalışmalardan sonuncusu 2022 Kasım ayında Avrupa Birliği’nin bir organizasyonu olan uluslararası MODEX tatbikatı olmuştur. Burada tazelenen deneyimler ve işbirlikleri ile ilişkiler yeni bir boyut kazanmış, AFAD ile eşgüdüm içinde Acil Durum ve Afet Çevirmenliği Akreditasyon Kılavuzu’nun hazırlık çalışmaları başlatılmıştır.

ARÇ bugün, 23 yıldır sürdürdüğü çalışmalarını; değişen rotaları gözeterek güncellenen hareket planları ve yenilenen eğitimleriyle daha da güçlendirmeyi hedefliyor.

Bu hedeflere ulaşmak elbette kolay değil.  Başarı sağlanması; saha çalışmalarının artmasına, eğitim altyapısının dijital teknolojiyle desteklenerek verimli hale getirilmesine, nitelikli katılımların çoğalmasına bağlı. Özellikle de deneyimli çevirmenlerin bu çalışmalara güçlü katılımı, ihtiyaç halinde zor koşullarda müdahale kapasitesinin yükselmesi anlamına gelecektir.

ARÇ üyesi olmak, ARÇ’ın iletişim ağında yer almak ve gelişmelerden haberdar olmak isteyenler Çeviri Derneği’nin sayfasında gerekli bilgi ve bağlantıları bulabilirler:

 https://ceviridernegi.org/arc/

YAZAR HAKKINDA: Dr. Rana Kahraman Duru, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Amerikan Kültürü ve Edebiyatı Bölümü’nden lisans (1999), İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çeviribilim Bölümü’nden yüksek lisans (2003) ve doktora (2010) dereceleri aldı. Akademik yaşamına 2000- 2011 yılları arasında, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İngilizce Mütercim Tercümanlık Anabilim Dalı’nda asistan olarak başladı. 2008 yılında Almanya’nın Bonn şehri, Bonn Üniversitesi’de, Erasmus doktora öncesi araştırma bursuyla çalışmalarda bulundu. İstanbul Üniversitesi, Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi ve halen Marmara Üniversitesi ile Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mütercim Tercümanlık (İngilizce) Bölümleri’nde öğretim üyesi olarak sözlü çeviri ve toplum çevirmenliği dersleri vermektedir. 2000 yılından bu yana konferans tercümanlığı yapmaktadır. 2017’den bu yana Çeviri Derneği Yönetim Kurulu’nda görev almaktadır. 2000 yılından beri Afette Rehber Çevirmenlik inisiyatifi üyesi olarak alanda ve eğitimlerde rol almaktadır.Toplum çevirmenliği, afet çevirmenliği, mülteci çevirmenliği, sözlü çeviri, çeviri kuramları ve çeviri tarihi konularında çalışmalar ve akademik araştırmalar yapmaktadır.

* https://ceviridernegi.org/cevirmenlikte-uzmanlasma-ayrimlasma/

** https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=cevirmen-yeterlilikleri—toplum-cevirmeni—yayinlanan-taslak-15.12.2018.pdf